A. Het dodelijk ongeval in Avelgem op 31 mei 2012: Fietsster (12) op weg naar school sterft onder vrachtwagen in Avelgem ter hoogte van de Ruggestraat. Ze reed samen met enkele vriendinnen op het fietspad aan de linkerkant van de weg om naar de school in Avelgem te fietsen, zoals zo vele anderen. Welke zijn de redenen waarom dit fietspad aan de noorderkant van de N8 werd verkozen boven het andere fietspad?

• Er waren werken aan de gang naast het noordelijk gelegen fietspad. De fietsers werden gehinderd door werktuigen en verkeerssignalisatie. Het fietspad aan die kant ligt er modderig bij.
• Dit fietspad sluit rechtstreeks aan op het tweerichtingsfietspad vanuit Kerkhove.
• Twee jaar geleden was er ook op die weg enkel een tweerichtingsfietspad.
• Op de bijgevoegde foto's zijn enkele gevaarlijke plaatsen voor fietsers aangegeven op het fietspad aan de andere kant van de straat. Naast het betonnen fietspad is er een gapende diepte die uitkomt in de beek. Het is niet aangewezen om er in groep te fietsen.
• Het oversteken van de drukke N8 vraagt tijd en is niet ongevaarlijk.

De Wegcode is duidelijk: als er twee fietspaden liggen is de fietser verplicht het fietspad in de rijrichting te volgen (Art. 9 van de Wegcode). Alleen is het niet evident om telkens de drukke N8 over te steken en het fietspad te gebruiken dat in slechte staat verkeert en waar daarenboven werken aan de gang waren. Maar er is meer.

	Foto 9 februari 2012 van het fietspad op de N8 ter hoogte van de Ruggestraat, kant Avelgem.
	Foto van dezelfde plaats op 21 juni 2012

Foto 5 juni 2012 van het fietspad op de N8 ter hoogte van de Ruggestraat, kant Waarmaarde

De vrachtwagenchauffeur verwachtte geen fietsers uit de tegengestelde richting. De fietsers bevonden zich daarenboven in de dode hoek van zijn vrachtwagen. Die dode hoek wordt gevormd door de hoogte van de voorruit en de rechterdeur, de samenvoeging van de rechterdeurstijl en het frame van de voorruit en de reeks spiegels onder elkaar aan de rechterkant van de vrachtwagen. Er is dringend behoefte aan afspraken rond een gedragscode voor fietsers en voetgangers.

In tegenstelling tot Zweden (met 'Vision Zero') en Nederland (met 'Duurzaam Veilig') heeft België nog geen echte systeemaanpak. Enkele opmerkelijke citaten die het belang aangeven van veilige fietsroutes naar school worden hier vermeld:

• Zweden: In het verleden lag de verantwoordelijkheid vooral bij de weggebruiker. In Vision Zero delen de weggebruiker de verantwoordelijkheid met de systeemontwerpers. (Bron: Congres Verkeersveiligheid, Gent, 22 mei 2012)
  • Systeemontwerpers zijn verantwoordelijk voor het ontwerp, beheer en gebruik van het wegververvoersysteem en zijn daarom aansprakelijk voor het niveau van veiligheid in het hele systeem.
  • Weggebruikers zijn verantwoordelijk voor het volgen van de regels die de systeemontwerpers opstelden om het gebruik van het wegvervoersysteem in goede baan te leiden.
  • Als de gebruikers zich niet aan de regels houden door een gebrek aan kennis, aanvaarding of bekwaamheid, zijn de systeemontwerpers verplicht de nodige stappen te ondernemen om dodelijke slachtoffers en zwaargewonden te voorkomen.
• Nederland: Jongeren moeten langs veilige wegen van huis naar school en terug kunnen fietsen. Een duurzaam veilige infrastructuur voor fietsers is essentieel. (Duurzaam Veilig, p. 180)

Foto 5 juni 2012

Vanuit Kerkhove naar Avelgem zijn volgende fietspaden beschikbaar:

• Een meestal vrijliggend fietspad langs weerszijden van de straat. Toch zijn ook hier nog enkele gevaarlijke punten zoals onderstaande foto laat zien.

  Foto 9 juni 2012

• Ter hoogte van de bushalte "St Elooi" begint een dubbelrichtingsfietspad aan de linkerkant van de straat.

  Hier moeten de fietsers de drukke straat oversteken.

  Foto genomen ter hoogte van de Trappelstraat. Het aanliggend dubbelrichtingsfietspad wordt van de rijweg gescheiden door een tussenstrook van 50 cm. Volgens het Vademecum Fietsvoorzieningen moet, in het geval van een rijsnelheid van meer dan 50 km/uur (zoals hier het geval is), de tussenstrook met de rijweg minstens een meter bedragen. Verderop zijn er varkensruggen (halfronde betonnen elementen) aangebracht om de te smalle tussenstrook te compenseren. Nochtans wordt dit in het Vademecum Fietsvoorzieningen streng afgeraden. Hier zijn ze des te gevaarlijker omdat het fietspad onvoldoende breed is voor twee richtingen zodat fietsers soms verplicht worden uit te wijken en door die betonnen elementen ten val komen. Ook voor motorrijders zijn varkensruggen levensgevaarlijk. Aanligggende dubbelrichtingsfietspaden worden sowieso afgeraden.

• De varkensruggen (ook biggenruggen genoemd) zijn hier duidelijk te zien.

  Het dubbelrichtingsfietspad is 121 cm breed tussen de onderbroken witte lijnen of 142 cm als men de breedte van de witte lijnen meetelt. Een dubbelrichtingsfietspad moet minimaal een breedte hebben van 2 meter!

• Hier eindigt het tweerichtingsfietspad en moet de fietser opnieuw de weg oversteken. Er wacht hen een modderig fietspad met een aantal gevaarlijke plekken. (Foto's van 9 juni 2012)

Het fietspad ligt er modderig bij (5 juni 2012)	Naast het fietspad bevindt zich een diepe kuil met water.
Ook op die plaats is er een gapende diepte door de beek.	Wie hier (zie foto hiernaast) van het fietspad rijdt, valt een meter diep in de beek.

De maatregelen die hier onmiddellijk kunnen uitgevoerd worden zijn:

• Aan de oversteekplaatsen (waar het dubbelrichtingsfietspad begint en ophoudt) een gemachtigd opzichter plaatsen vóór de aanvangsuren van de school.
• Het fietspad aan de noorderkant van de N8 moet dringend veiliger worden gemaakt. De beek moet in riolen komen op plaatsen waar fietsers gevaar lopen door de steile berm van de beek. De modder moet frequenter van het fietspad worden verwijderd en de overhangende struiken moeten tijdig worden geknipt.

Eigenlijk zou elke school een dossier moeten hebben waarin de veiligheid van de route die de kinderen volgen, is beschreven. Gevaarlijke aspecten moeten zonder uitstel gemeld worden aan de bevoegde instanties waarbij de ontplooiing van de werken strikt wordt opgevolgd.

Op korte termijn moet het dubbelrichtingsfietspad vervangen worden door een fietspad (of andere aanvaardbare oplossingen) aan weerskanten van de weg. In het Vademecum Fietsvoorzieningen is duidelijk opgenomen dat de aanleg van een aanliggend dubbelrichtingsfietspad vermeden dient te worden.

Tevens moet het doorgaand en zwaar verkeer zoveel mogelijk worden gemeden op de N8. Is de realisatie van een parallelle weg voor dit verkeer mogelijk?

Alle betrokkenen bij de lokale verkeersveiligheid moeten de gepaste maatregelen treffen opdat dergelijk ongeval zich nooit meer kan voordoen. Anderzijds is het schrijnend te moeten vaststellen dat onveilige situaties voor fietsers hier zo lang (twee jaar!) ongemoeid bleven. Verkeersveiligheid behoort tot de topprioriteit in een beschaafd land. Vanuit die visie zijn leerlingen terdege in staat om samen met de leerkrachten de gevaarlijke punten op hun weg naar school in kaart te brengen. (Zie voorbeelden hieronder)

Volgende artikels verschenen sinds het ongeval

• De Krant van West-Vlaanderen, 14 september 2012: "Ongevallen door betonblokjes. Zogenaamde biggenruggetjes zijn gevaarlijk." De witgeschilderde betonblokjes zijn levensgevaarlijk voor fietsers en voetgangers. "Ik heb al verschillende erge valpartijen mogen noteren. Met als gevolg: voetverstuikingen, schaafwonden. En niet alleen wandelaars of klanten die van of naar de Paljas komen. Maar ook fietsers die onverhoeds moeten uitwijken of helemaal niet zien dat ze tegen beton aanrijden. Zelfs autobestuurders hebben het er moeilijk mee als hun voertuig eventjes tegen de boorden rijdt. De beste oplossing is ze weghalen.", aldus Marc Platteau.
• Het Laatste Nieuws, 9 oktober 2012: "Middenschool herdenkt Justine. Vijf aanbevelingen voor veiliger verkeer na dodelijk ongeval." Het Sint-Jan-Berchmanscollege in Avelgem heeft Justine Vandemeulebroucke (12) gisteren herdacht op haar verjaardag. De school heeft na een enquête vijf aanbevelingen klaar voor een veiliger verkeer.

Maatregelen op korte termijn (Bron: Het Laatste Nieuws, 6 april 2013)

• Aan het kruispunt van de Oudenaardsesteenweg (N8) met de Ruggestraat komen middengeleiders. "Het zal het wegdek 'breken', er de aandacht op vestigen dat er daar een fietsoversteek is en bovendien fietsers toelaten om beschut over te steken.
• Het fietspad wordt verder aangelegd in rode asfalt om het beter zichtbaar te maken", aldus de dienstkringingenieur van het Agentschap Wegen en Verkeer (AWV).

Maatregelen op langere termijn

• De aanleg, aan beide kanten van de Oudenaardsesteenweg tussen Kerkhove en Avelgem, van vrijliggende fietspaden. Dat zal echter nog jaren duren, omdat er een reeks onteigeningen voor nodig is.

Pas na die laatste ingreep tussen Kerkhove en Avelgem zullen fietsers, zowel voor plaatselijk verkeer als voor recreanten, eindelijk over een volwaardig fietspad beschikken.

B. Het dodelijk ongeval in Oudenaarde op 28 april 2010: Fietser (15) op weg naar school sterft onder vrachtwagen in Leupegem, een deelgemeente van Oudenaarde. Het ongeval gebeurde in de Dokter Honoré Dewolfstraat ter hoogte van de Vontstraat. In de Dokter Honoré Dewolfstraat en ook aansluitend in de Leupegemstraat is er druk verkeer met veel vrachtwagens. Het is eigenlijk niet aangewezen om er temidden het drukke verkeer te fietsen.

• Het ongeval gebeurde toen de fietser, na het inhalen van een file wagens, zich ter hoogte van de cabine van de truck opnieuw in het verkeer wilde invoegen. Op dat ogenblik zette de vrachtwagen zich in beweging. Hij bleef met zijn fiets haken aan de vrachtwagen, viel en kwam onder de rechterachterwielen terecht. Meer
• Dit is reeds het derde dodelijk ongeval van een scholier op weg naar school in een maand tijd! Ik val in herhaling, maar het is dringend nodig dat steden, gemeenten en onderwijsinstellingen samenwerken om te zorgen voor veilige routes van huis naar school. Het kan niet dat een smalle straat zoals de Dokter Honoré Dewolfstraat tijdens de spitsuren terzelfdertijd door trucks en fietsers wordt gedeeld. In ons land bestaat de leerplicht. Elk kind heeft het recht op veilige wegen om aan die plicht te voldoen. Er moet dringend iets gebeuren!
• Op 3 mei organiseerde de Fietsersbond Oudenaarde een actie. In 2005 had de lokale Fietsersbond een brochure opgesteld met de vraag om een fietsring aan te leggen in Oudenaarde. Van de twintig knelpunten waarop toen gewezen werd, heeft het stadsbestuur er ondertussen slechts drie opgelost. Ze vragen dat de gemeente dringend het dossier "Fietsring" zou aanpakken. Er namen ruim honderd fietsers deel aan de rondrit op de nog altijd fictieve fietsring. Meer

Volgens de Statistieken Verkeerveiligheid 2008 (BIVV), p. 139 en 145, waren er in 2008:

• onder de fietsers van 10-14 jaar: 5 doden en 77 zwaargewonden;
• onder de fietsers van 15-19 jaar: 8 doden en 105 zwaargewonden;
• onder de bromfietsers van 15-19 jaar: 10 doden en 196 zwaargewonden.

De vermelde cijfers zijn gewogen gegevens, d.w.z. de waarden zijn gebaseerd op geregistreerde ongevallen waarop een wegingscoëfficiënt is toegepast. Het doel van het BIVV is om de werkelijkheid zo dicht mogelijk benaderen. (Ibid., p. 48)

De school heeft de educatieve taak om verkeersveiligheid aan de leerlingen bij te brengen. Ze is tevens prima geplaatst om het verplaatsingsgedrag van de leerlingen in kaart te brengen en dit is heel belangrijk. Bij de schoolkeuze krijgen scholen die de verkeersveiligheid hoog in het vaandel voeren, de voorkeur van de ouders. Geen enkele school kan het zich permitteren om die bekommernis naast zich neerleggen.

Op deze pagina wordt een overzicht gegeven van enkele mogelijkheden die aan de scholen van het secundair onderwijs wordt aangeboden om aan die behoefte te voorzien. Hiermee wil ik enkel meer ruchtbaarheid geven aan de waaier van mogelijkheden die momenteel door het Vlaams Gewest is voorzien.

Moge dit platform de schoolgaande jeugd aansporen om van de school ernstige projecten te eisen voor meer verkeersveiligheid. De ouders kunnen deze informatie voorleggen aan de school van hun kinderen om er zo samen een adequaat mobiliteitsbeleid uit te bouwen.

Twee mooie voorbeelden (best practices)

• 22 april 2010: Minister Camiel Eurlings van Verkeer en Waterstaat heeft tijdens het Nationaal Verkeersveiligheidscongres (NVVC) de eerste Nationale Verkeersveiligheidsprijs uitgereikt.

De eer viel te beurt aan het schoolfietsroute onderzoek Alblasserwaard-Vijfheerenland. Het interessante aan het onderzoek was dat de scholieren van de middelbare school zelf hebben aangegeven waar het verkeer onveilig was op de route naar school. Dit leidde tot aanpassingen van 24 locaties. Meer.

• 3 juni 2010: De leerlingen van het vijfde jaar ASO van de Zusters Maricolen (Maldegem) hebben alle fietswegen naar hun school van naderbij bekeken en alle gevaarlijke punten aangeduid.

Het waren tevens de leerlingen zelf die de resultaten van hun onderzoek voorstelden aan de politie en aan het gemeentebestuur. Deze beloofden na de uiteenzetting tegen half oktober oplossingen voor de knelpunten te formuleren. De burgemeester wil dat iedereen op een veilige manier naar school kan fietsen. Meer in Het Nieuwsblad. Het artikel dat verschenen is de Krant van West-Vlaanderen, is hier met de instemming van de Krant overgenomen.

Dit zijn maar twee voorbeelden. Hiermee wil ik duidelijk maken dat scholieren heel veel zelf in handen kunnen nemen. Zo leren ze zelf met andere ogen naar het verkeer kijken i.p.v. het verkeer voortdurend te ondergaan.

Drie principes

• Het participatiebeginsel: alle relevante actoren worden bij het mobiliteitsbeleid betrokken.
• Het STOP-principe bepaalt de rangorde van de verplaatsingsmodi (zie Openingspagina).
• Het principe van de 3 E's bepaalt dat er in het verkeersbeleid gewerkt moet worden aan
  • infrastructuuraanpassingen (engineering)
  • educatie en gedragsbeïnvloeding van de weggebruikers (education)
  • handhaving (enforcement)
  • Hieraan wordt soms een vierde E van "engagement" toegevoegd. Hiermee wordt gealludeerd op de inzet van ouders, de leerlingen zelf, de leerkrachten en de buurtbewoners. (Bron: 5 jaar veilige schoolomgevingen in Brugge, p. 8 en Jaarboek verkeersveiligheid 2010, p. 19)

Veilige schoolomgeving en schoolroutes

Momenteel worden aan de scholen heel wat mogelijkheden aangeboden om tot betere wegen naar school en om tot een veiliger schoolomgeving te komen. Eigenlijk mag geen enkele secundaire school die kansen laten liggen! ELKE school moet nu de handen uit de mouwen te steken!

• 1.a. Module 10. Herinrichting van een schoolbuurt aan of in de nabijheid van een gewestweg

Lees meer hierover op de website van www.mobielvlaanderen.be en bekijk er de praktijkvoorbeelden. Het gewest betaalt 100% van de reële kostprijs op het domein van het gewest, en, in geval van een herinrichting van een schoolbuurt in de nabijheid van een gewestweg, ook 50% van de reële kostprijs op het domein van de lokale overheid of de provincie.

• 1.b. Werkboek Schoolomgeving

Sinds 1 september 2005 moeten alle scholen in een zone 30 liggen. Het werkboek wil een antwoord bieden op de vraag hoe men de drie E's kan inzetten bij het realiseren van een veilige schoolomgeving. Een belangrijk element is participatie: van de school, van de ouderraad, van de buurt, van de politie, van de gemeente, van het Gewest, van De Lijn. Meer is te vinden in de Mobiliteitsbrief, mei 2010.

Het werkboek beveelt 7 stappen aan om met een werkgroep een schoolomgevingsproject aan te pakken.

• 1. Creëer een draagvlak voor het opstarten van een verbeteringsproject;
• 2. Stel een representatieve en stevige overlegstructuur op;
• 3. Inventariseer bestaande behoeften en belangen;
• 4. Werk een projectplan uit;
• 5. Voer het projectplan uit;
• 6. Evalueer;
• 7. Veranker uw project in het lokale beleid.

Het nascholingsaanbod van de Vlaamse Stichting Verkeerskunde (VSV) aangaande verkeer- en mobiliteitseducatie in het basis- en secundair onderwijs, in het eerste trimester van het schooljaar 2010-2011, is te vinden in de brochure Verkeer op School. Meer over dit item 1.b.. Het werkboek is beschikbaar.

• 1.c. De opmaak van een schoolvervoerplan

In ruil voor de infrastructurele aanpassingen van de schoolomgeving volgens module 10 wordt van de school een wederdienst gevraagd: het opstellen van een schoolvervoerplan. Dit plan wordt voorgelegd aan PAC (de Provinciale Auditcommissie die alle mobiliteitsplannen, convenantsgebonden infrastructuurprojecten en flankerende maatregelen behandelt).

Een schoolvervoerplan is enkel verplicht voor scholen waarvoor de lokale overheid een module 10 van het mobiliteitsconvenant wil afsluiten. Toch kan een schoolvervoerplan ook voor andere scholen nuttig zijn. Al heel wat steden en gemeenten vragen aan alle scholen op hun grondgebied om een schoolvervoerplan op te maken. Zo krijgen zij een duidelijk beeld van de verkeersknelpunten en kunnen zij die samen met de scholen systematisch aanpakken. Gemeenten die voor de opmaak van schoolvervoerplannen geen subsidie kunnen krijgen via module 10, kunnen dat onder bepaalde voorwaarden wel via module 15 ('flankerende maatregelen'). Meer. Op de geciteerde website worden verscheidene instanties vermeld die kunnen helpen bij het opmaken van een schoolvervoerplan.

• 2. Ontwerpen schoolfietsroutekaart of fietskaart

Het is van groot belang dat alle actoren uit de buurt van een gemeente samen de knelpunten rond de schoolroutes bespreken en oplossen. Denk aan de leerlingen, ouders van leerlingen, afgevaardigden van de school, van de lokale politie, van de gemeente, van de Voetgangersbeweging, van de Fietsersbond en/of Mobiel 21, enz. Zoals reeds is gebleken uit de aangehaalde voorbeelden, is hierbij een grote taak weggelegd voor de leerlingen die in weer en wind naar school fietsen. Door hen een rapporteringstaak te geven, gaan ze hun ogen openen en zaken opmerken die ze vroeger verontachtzaamden. Hun reisroute, foto's van gevaarlijke punten en opmerkingen kunnen eventueel gecentraliseerd worden op een website die daarvoor is ontworpen. Er bestaan verschillende internetplatforms, o.a. ViaStat, die de tool Opwegnaarschool.nl heeft ontworpen die in Nederland is gebruikt voor het bekroonde project 2010. Aldus maakt men de leerlingen zelf verantwoordelijk voor hun verkeersgedrag. ViaStat heeft ook in België steunpunten uitgebouwd. Maar ook in Vlaanderen zijn er tools beschikbaar. Denk aan Moving Forward, nu Moving Further. (Klik bovenaan op de balk van deze website om meer informatie te bekomen.) Meer

Voorbeelden:

• De fietskaart van Brugge (2007) is geactualiseerd. Daarenboven beschikt de stad over een aanvullend fietsroutenetwerk dat 11 veilige fietsroutes aanbiedt en waarvan de schoolgaande jeugd gretig gebruik maakt. Meer informatie is bij de Stad Brugge te vinden.
• Wanneer je "schoolfietsroutekaart" in een zoekrobot invoert, vind je heel wat gemeenten terug die reeds over die kaart beschikken!

• 3. Slimme Mobiele Scholen (SMS)

31 mei 2010: Op het congres van de Vlaamse Stichting Verkeerskunde (VSV) te Brugge kondigde minister van Mobiliteit en Openbare Werken Hilde Crevits een nieuw project aan: SMS (Slimme Mobiele Scholen). Het project wil ondersteuning bieden aan verkeersactieve secundaire scholen.

• Door het groot aantal verkeersslachtoffers bij de leerlingen van 12 tot 18 jaar en de jaren daaropvolgend wil de minister verkeers- en mobiliteitseducatie mogelijk maken. Tijdens het schooljaar 2010-2011 biedt het VSV het volgende aan:
• een duidelijk, actueel en laagdrempelig overzicht van het aanbod verkeers- en mobiliteitseducatie;
• twee uur gratis begeleiding door een professionele SMS-begeleider;
• minstens 1000 euro startsubsidie voor de aankoop van materialen zoals publicaties en educatieve pakketten en/of voor de organisatie van acties en initiatieven op school zoals theatervoorstellingen, vormingen en begeleidingen. Natuurlijk is er ook ruimte voor het indienen van eigen creatieve voorstellen.
• De minister trekt 1,6 miljoen euro uit voor dit project en hoopt dat volgend schooljaar reeds 400 secundaire scholen zullen deelnemen (dat is de helft van het aantal secundaire scholen). Bron
• De secundaire scholen kunnen zich inschrijven via www.verkeerskunde.be/onderwijs/sms.

• 4. Handhaving door de lokale politie

De lokale politie staat in voor de opleiding van gemachtigde opzichters. Daarnaast voert de politie snelheidscontroles uit, vooral op schoolroutes. "In de onmiddellijke omgeving van de scholen wordt zelfs de nul-tolerantie toegepast. Ook de schoolgaande jeugd zelf wordt tijdens bepaalde periodes gecontroleerd. De jongeren tussen 12 en 16 jaar van wie de fiets niet in orde is krijgen een 'jongeren proces-verbaal'. Zij worden dan uitgenodigd om een verkeersklas te volgen. (5 jaar veilige schoolomgevingen in Brugge, p. 40-41)

• Enkele interessante sites
• Mobiel Vlaanderen
• Met de Mobiliteitsbrief mei 2010.
• Vlaamse Stichting Verkeerskunde
• Het nascholingsaanbod eerste trimester schooljaar 2010-11 in Verkeer op School.
• VME Verkeers- en Mobiliteitseducatie
• ViaStat Opwegnaarschool
• Bij grote wegenwerken in de buurt van scholen kan men een team oprichten dat ter plaatse de leerlingen inlicht over de gevaren van vrachtwagens (dode hoek). Voorbeeld (8 MB).